گزارش | جای خالی هستی شناسی در کتب پزشکی

به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، کرسی آزاداندیشی چیستی، چرایی و چگونگی طب اسلامی به همت پژوهشکده سبک زندگی اسلامی و با همکاری کمیته مرکزی کرسی‌های آزاداندیشی حوزه‌های علمیه برگزار شد، آنچه پیش روی مخاطبان است بخش دوم این نشست علمی است. این بخش به ارائه حجت الاسلام اخوان و حجت الاسلام واشیان پرداخته می شود.

حجت الاسلام اخوان: قدم اوليه كار اين بود ما مجموعه كتبی داريم تحت عنوان حكيم باشيد که يك سري مباحث- كه البته مطمئن هستيم جاي نقد بسيار خواهد داشت- کار شده است. کتاب فصول المهمه في اصول الائمه علينا بااصول همين كتاب حرف مان همين است. يكي از فصل هايشان می گوید در مورد طب يك جلد از پنج جلد كل اصول حاكم در اسلام را خواسته بگويد يكي اش را نوشته طب نگفته نظام السلامه يا حفظ الصحه نوشته طب اين خودش خيلي مهم است.

طب الائمه وجود دارد

 طب الائمه را نگاه كردم ديدم چقدر علما با طب الائمه كتاب نوشتند. طب النبي مرحوم ابن بسطام. همين كتاب را مي خواهم بگويم که چقدر كتاب با اين تيپ ها نگارش شده است. محقق كركي و مرحوم سلماسي تحفه الرضا را نوشتند فرمودند تمام رساله ذهبيه كه اسنادش هست.

فقط بزرگان چقدر از مرحوم كركي حاشيه زدند و صحه گذاشتند و بحث كردند. رويش مداوات الجسد علم الطب عند اهل البيت، خيلي جاها مرحوم قمي از اشعري نقل كرده روايت هايي كه نقل كرده در كافي هم روايت طبي زياد دارد جالب است مثلا پيغمبر سر درد داشتند روغن كنجد را حضرت براي سردرد در بيني مي چكانند. آيا سيره ي اهل بيت حجت است يا نه؟

جای دیگردر این منابع که مثلا كسي گفت بچه به دنيا آمده فلج شده است. امام رضا فرمودند كه بگوييد چكار كرده كه اينگونه شده است. گفتند تمام اطبا ايشان را جواب كردند بعد فرمود كه بگوييد چه كرده است. بعد از توضیحات آن فرد، امام رضا فرمودند اين كارها اشتباه است و درمان را به اين صورت انجام بده.

مجموعه روايات كه زياد است. حماد بن عيسی کتاب طب الائمه الصادقين بسيار كتاب فوق العاده اي است و اخيرا در حال چاپ است. طب الائمه الصادقين برای هزار سال پيش است. تلعكبري حدود هشتصد روايت دارد که فقط نسخه اينها كار زمين مانده ماست در حوزه كه بايد كار بكنيم.

روز قيامت اهل بيت به ما مي گويند شما چكار مي كرديد فقط احكام شرعي مي گفتيد؟ محاسن کلامنا را به مردم بگوييد. ما بايد زيبايي هاي كلام اهل بيت را با قلم و كلام خودشان به مردم يادآوري كنيم فكر مي كنم اتفاق خوبي خواهد بود. با برند خودش دويست كتاب با برند طب از هزار سال پيش كتاب ها موجود است اين اتفاق ها در حوزه مي افتد و خواهد افتاد ببخشيد طولاني شد.

دبیر علمی: خيلي متشكرم از استاد جناب آقاي اخوان در ادامه از بيانات استاد واشيان استفاده مي كنيم.

حجت الاسلام واشیان به مدت بیست دقیقه به ارائه بحث پرداخت و گفت: حجت الاسلام اخوان محققي كه سالهاست در اين زمينه كار مي كند و با شناختي كه از ايشان و آثارشان دارم ان شاء الله مفيد باشد.

 ما بعد از اين در واقع در امور مختلفي كه به خاموشي يا به عبارتي از حوزه علمیه خارج شده  است و مجددا شاهد برگشت آن ها هستیم.

 تقدير و تشكر مي كنيم از شايستگي هايي كه موسسه كرده و چون بخش كاملا محسوس است در زندگي مردم در حوزه ي سلامت به اين بخش هم ورود كرده و ان شاالله شاید خدمات خوب و بسياري باشيم. حقيقت امر من اين كتاب هاي بزرگوار را قبلا مطالعه كرده بودم و حقيقت اين است كه كسي قرار شد در جريان موضوع باشد مستلزم اين است كه انواع جريان هايي كه در حوزه ي سلامت در پيشبرد اهداف رقم مي خورد را آگاهی داشته باشد.

 همچنان كه اگر قرار باشد آثاري را توليد كند بايد با توجه به آثار در تكمله اش يا نقدش آثار را توليد كند. به نظرم مي رسد با پشتكاري كه داشتند، كار بزرگي كه انجام دادند و ان شاءالله از آن بهره ببریم. منطقي به نظر مي رسد كه كرسي هايي كه اسمش آزاد انديشي است اگر توسعه پيدا بكند و صاحب نظران حوزه هاي مختلف در آن حضور پيدا كنند بارش افكار پيش فرض است و در نگاه نخبگاني نخبه هاي حوزه اصولا نظراتشان به شكل آزادانه مطرح بكنند و افرادي باشند نقطه نظرات را تاكيد كنند.

روش درس خارجی و نظریه پردازی در حوزه طب

 اهميت كار ما را در نظام آموزشي با نقد و با مباحثه اي كه ما مي كنيم بحث پيش برود و چه بهتر كه نگاهش نگاه درس خارجي باشد. چيزي كه در نظريه پردازي مطرح كردند مي تواند افق را روشن كند. آنهايي كه واقعا كار كردند در اين حوزه يعني با اين مقدمه، حداقل چيزهايي كه متوجه شدیم آثار بيشتري دارد.

 معمولا كلمات وقتي كه در هر جايي مطرح مي شود چه در فضاي كتاب يا چه در فضاي مطبوعاتي، حتي در بيان يك نظريه اولين چيزي كه از آن برداشت مي شود مفهوم شناسي چيستي و چرايي و چگونگي  است که هر كدامشان مفاهيم بلندي دارند.

 جالب است بخشي از آن نگاه مفاهيمي، در واقع بخشي از آن به مولفه هايي كه جنبه ي نظريه پردازي دارد ورود مي كند و به توليد راهبرد و چشم انداز و بخش نهايي اش كمك مي كند. بعد از آن در حوزه ي چگونگي كار مي كند عملا راهكارها و ماموريت ها شرح وظايفي را براي نهادهاي مختلفي توليدمي كند.

 همه اينها كمك مي كند كه آن هدف محقق شود. بد نيست اين مثل آخري كه زحمت كشيدند آماده كردند در حوزه ي چيستي و چرايي و چگونگي در كنار مفهوم طب اسلامي ديده شود. بزرگواران صاحب نظر هستند و مقالاتي را پيگيري خواهند كرد. همانطوري كه ما در مفهوم شناسي سلامت حرف براي گفتن داريم اشاره كردند كه در حوزه سلامت فقط اين سه بُعد نيست. ابعادش از نگاه قرآن کریم و عترت فراتر از اين است؛ حتي اگر ما امروز به روز رساني داريم اين تعريف براي 1947 هست.

 در دانشگاه ها مثلا كتاب هاي دو سه سال قبل را قبول ندارند مي گويند برويد جلد جديدش را بگيريد به همين ترتيب مفهوم سلامت هم از نگاه قرآني خيلي جامع است و كامل ديده نشده است. براي همين اگر دوستان بتوانند مقاله اي تحت همين عنوان چيستي طب اسلامي و چرايي طب اسلامي و چگونگي طب اسلامي چند توليد كامل را داشته باشند.

 نكته ي دوم اينكه ما در مفهوم طب و مفهوم سلامت در مفهوم صحت يك قولي بگوییم، جداي از اينكه نگاه سير تتبعي دارد. دو تا پايان نامه برايش نوشته مي شود خيلي جالب است كه ما با نگاه حتي معناي لغوي و معناي اصطلاحي كليد واژه ها را وقتي نگاه مي كنيم مي بينيم مفهوم بلندتري هست. مراجعه به كتاب نقش شيعه در علوم پزشكي كه نمايش دادند و در حال چاپ هست اين سير تطور را كه نگاه كنيد نقش شيعه در علوم پزشكي اسلامي را چاپ كردند.

 تمام ذهنش روي اين است كه مباحث حوزه ي سلامت از ابتدايي كه انسان را خلق كرده است؛ بنابراين اگر قرار شد مفهوم را با معناي لغوي و يا حتي معناي اصطلاحي يا كلماتي كه از اين دست هستند بايد به يك مفهوم جامعي برسيم. بزرگواران بروند بررسي كنند در كلمه ي لغت صحت و لغت طب و امثال اينها جامعيت بيشتري دارد. ما قائليم به اينكه از نگاه مبنايي اسلام و به تعبير قرآن همه ي اديان در دل اسلام قرارگرفته اند؛ براي ما يك نظام جامعي را طراحي مي كند كه هيچ جايي از اين سلامت خالي نماند.

 آقاي اخوان زحمت كشيدند كتابشان را آوردند. اهل بيت علیهم السلام و یا قبل از ایشان، از نگاه ادياني حتي در اديان گذشته هم يك مقدار تبليغ و ترويج بوده است. همين الان هم در آفريقا اقلا مي بينيد كه با همين حربه، طلبه ي ما به اين اسلحه مجهز باشد که جامع باشد و اگر به هر دليلي به هر زباني ترجمه شد ما خودمان را زير سوال نبريم كه جامعيت داشته باشد.

 در دلش طب هست، وقتي مي گوييم نظام اركان مولفه هايي دارد نظام جامع سلامت از منظر قرآن و حديث چاپ شده و 1600 صفحه است. اركان اين نظام را مرحله به مرحله جلو رفته است. بايد ستون هايي داشته باشد و بعد نازك كاري انجام شود. ابتدا به ساكن با نگاه بيان مسئله که مشکل کجاست و  چه آسيب هايي داريم كه نظام طب جديد نتوانسته پاسخ بدهد در این کتاب داریم.  ما داعيه مان اين است كه دين ما كامل است. آنجايي كه نقض دارد ما حلش مي كنيم. در حوزه ي سلامت روحي كتاب هاي پزشكي هيچ چیز ندارد و خالي است.

 حداقل به عنوان كسي كه 22 سال است تحصيلات در حوزه علوم پزشكي داشتم و هم در نظام سلامت هستم هيچ چيزي تحت عنوان صلح وجود ندارد  و درمان روح ندارد و فقط ما در حوزه هاي هاليودي ديديم. خيلي راحت شما مي بينيد كه در دين که در منابع بالا در موردش صحبت شده خواهش مي كنم دين را به نگاه تكليفي در نظر بگيريد فكر نكنيد من اين را از باب همراهي با يك جريان عرض مي كنم نه، بلکه با يك نگاه علمي عرض مي كنم و از طرفي وقتي اين رانگاه مي كنيد شما روي اين مفهوم شناسي و كليد واژه ها فونداسيونش مباني اش است. مباني معرفت شناسي و مباني انسان شناسي.

جای خالی هستی شناسی در کتب پزشکی

چرا در علوم پزشكي خيلي روي جسد كار مي كنند اما در نگاه انسان شناسي اسلامي ما به جاي جسد روي چه چیزی كار مي كنيم؟ روي انسان زنده كار مي كنيم. تفاوت ما در اين است به همين شكل شما مي بينيد در نگاه هستي شناسي از چيزهايي صحبت مي شود كه در علوم پزشكي نيست.

 چيزهايي را مداخله مي دهد در حوزه علوم اسلامي كه آنها در كتاب هاي پزشكي جايش خالي است و در اسطوره هاي ملي ما حتي در نگاه فرا ملي ما اين افراد مقدمتاً قبل از اينكه ورود به مباحث طب بكنند علوم را گذراندند، چه علوم غريبه چه علومي كه علوم پايه هستند مثل كهانت و نجوم و رياضيات و هندسه. حالا شايد بعضي بگويند كه اين بحث مثلا قبلا در كتاب هاي دوران دبيرستان آمده چقدر توانسته است به يك پزشك كمك كند یا به كسي كه علوم پزشكي مي خواند.

 جاي خالي اش احساس مي شود قاعدتا همان طوري كه يك نظام مولفه و اركان دارد. نياز است كه اين نظام را به شكل جامعش و همه ي اجزايش را با هم ببينيم. مفهوم شناسي مباني و قواعد و اصول و قلمروها و ويژگي ها حتي آسيب شناسي وضعيت.

اين حديث را شنيديد كه گفتند آقا قيام كن، انگشتش را مي گذارد يكي از چهار هزار شاگردي كه آقا داشت چرا به اندازه انگشتان يك دست شيوه ي ناب و خالص نبود؟ در همين كتاب نقش شيعيان در پيشرفت علوم اسلامي ملاحظه فرموديد اكثريت كساني كه پا منبري امام صادق عليه السلام بودند از اديان و مذاهب ديگري بودند.

آنها آمدند علم اهل بيت را ياد بگيرند و این افتخار ماست. مفتخريم حضرت امام مي گويد در اين زمينه از آن طرف هم حواسمان باشد اگر يك چيزي وارد ايران شد تحت عنوان طب ايراني اگر وارد جهان اسلام شد يك سير تطور دارد اهل بيت به آن اشاره مي كنند.

 ما هم اگر در نگاه 1400 و اندي سال مي خواهيم رصد كنيم نقش مان عين ثمر باشد. يعني اگر هر علمي از هر جايي در حوزه ي سلامت به دستمان رسيد - همان طوري كه خود اهل بيت به ما ياد دادند - بگيریم حتي اگر كلام خود ما بود بگيريم و قبل از کلام آن را به قرآن عرضه كنيد اگر ديد تناسب نداشت بكوبيدش به ديوار. مثل كسي مي ماند كه چشمش را ببندد و بگويد نيست ولي بايد از آن به نحو احسن استفاده كرد.

 نمونه اش كارهاي ميداني پژوهش هاي بنيادين و كاربردي چقدر تحقيق در حوزه داريم؟ بعد از بيست و اندي سال فعاليت كردن در اين دو تا حوزه الان دارم مي گويم كه يك پانزده جلدي كتاب را روش مطالعات در حوزه ي طب ما نياز داريم در حوزه ي سلامت انسان كه الان دو سال است داريم كار مي كنيم هنوز يك دنيا كار داريم چرا؟

به خاطر اينكه كار نكرديم به تعبير یکی از علما، موضوع نياز است ولي آيا همه ي زندگي انسان است؟ اشاره خيلي زیبایی كردند روي نام كتاب يك مقدار اگر صلاح دانستيد يك تاملي بفرماييد. من فكر مي كنم اگر قرار شد نظام يك مجموعه متولي بخواهد كه همه ي اين بخش هايي كه عرض كردم اتفاق در آن بیفتد، بيشتر رويكرد، يك نظام راهبردي است.

 در صورتي كه كتاب هاي مثل اين حوزه نگاهش عملياتي است و آمده در صف خودش قرار گرفته است. این دارای حُسن است قبلا نظريه پردازي ديدگاه نظري داشت ولی اين كتاب به عينه گفته در عمل مي شود اين كار را كرد يا در كنار زندگي فردي و خانوادگي ما اگر قرار باشد  از اين محتوا استفاده بكنيم نگاه مان نگاه جزء گرا است.

 من گفتم فقط قسمت مقدمه و فصل سوم اين اثر را شما نقد بكنيد. نمي شود که ديدگاه جزء نگر وضع داشت و بعد، به شكل جزيره اي قبل و بعدش را نگاه كنيد. من اين كتاب را مجددا نگاه مي كردم لذت می بردم. در عرصه يك مقدار ما كمكش مي كنيم به اين شكل که مثلا در حوزه ي برون سازي اولا يك تعريفي شد.

 برون چه چیزی است و سبك زندگي رايج يعني چه؟ من بخواهم  اين را به عنوان يك كليد واژه استفاده كنم چيستي اش را بیرون بکشم و بعد بگويم كه معيارهاي اين الگو چه چیزهایی است؟ از اين معيارها چه شاخص هايي در مي آيد و مولفه هايش چیست؟ بگذارم كنار وضعيت خودم بگويم كه اينجا اين انحراف را دارد. هنگامی که اين اتفاق افتاد اينجا ما برگ برنده دست مان هست و مي گوييم كه اين بايد معيارها و شاخصه ها و مولفه هايي كه گفته چه چیزی است مثلا متخصص يا فوق تخصصي كه در ريه است و سيگار مي كشد يا نه، حق را بشناسيم صاحب حق را نيازي نيست.

تفاوت روش اسلامی با روش غربی

 الان در دوستاني كه ما در دانشگاه با آن ها بيشتر در ارتباط هستيم علاقمند به حوزه ي علوم اسلامي هستند. مي گويند نيازي نيست كه اولش روايت بياوري شما همه كارهايت را انجام بده آخر کار به شما اجازه علمي روايت را مي دهيم. اين را امام صادق علیه السلام 1400 سال پيش فرموده، از اول تا آخر مقاله را مي خواند مي گويد اي داد بيداد تفاوتش با مقاله غربي چي شد؟

آنها هم همين را مي گويند با اين تفاوت كه آنجا اقرار نمي كنند يكي از محتواهايي كه در اختيار ما نيست در اختيار آنها هست. آنهايي كه با كشورهاي ديگر در ارتباط هستند كتابخانه هاي ملي شان شیعه در کتبشان نقش داشته است. در دوران شيعه همه آثار را در دوره ي قاجار همين عوامل ايراني مي آمدند دور مي زدند. كتاب ها را مي خريدند مي بردند آن طرف.

 بهترين كتاب هاي ما الان در حوزه هاي آن طرف هست. اگر قرار شد اولين كارها را در اين حوزه انجام بدهيم ،كتاب هاي دست اول گيرمان بيايد شروع بكنيم به استنساخ. اگر شده باشد دسترسي به هر شكل ممكن داشته باشيم. اينها را جمع و جور كنيم. اين را اصطلاحا مي گويند منبع شناسي.

 اگر اينها تجمیع شد خودش مي شود ذخيره اي براي همچنين آثاري. ويژگي هاي اين الگو چه باشد و چه شرايطي داشته باشد و چه موانعي در شناسايي اين الگوها وجود دارد؟ قلمرو اين الگوها تا چه حد است؟ آيا در اين روايت منظورش فرد است؟ منظورش خانواده است و یا منظورش اجتماع است؟ طبق این الگوی ما با آنها حرف مي زنيم.

 به ما بگويد كه اين نوع روايت با اين علم رجال و درايه منظورش چيست؟ منظورش شخصي و نوعي است خيلي راحت مي تواند قابل بسط باشد.

گفتنی است، بخش سوم این کرسی آزاد اندیشی به زودی در سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا منتشر خواهد شد./829/ز502/س

خبرنگار: محمدمهدی مرادی